Edebi metinlerde dil şiirsel işlevde kullanılır.
• Edebî metinlerde, şiirsel işlevinin hâkimiyetinde dilin diğer işlevleri de kullanılır.
• Bazı metinlerde, birkaç işlev birlikte kullanılabilir.
• Dil “şiirsel işlevi”nde kullanıldığında iletinin iletmek istediği husus, iletinin kendisinde aranmalıdır. Bu durumda ileti kendi dışında herhangi bir şeyi, herhangi bir olguyu ifade etmez, yansıtmaz.
• Obje iletinin kendisidir. Ancak bu, iletinin insandan, hayattan ve yaşanılan dünyadan soyutlanması değildir. Burada sanata özgü gerçeklik vardır.
1. Göndergesel İşlev
Bilgi vermek amaçlı kullanılan işlevdir.Göndergesel işlevde duygular işin içine katılmaz.Sözcükler temel anlamıyla kullanılır.
Ders notları,bilimsel yazılar göndergesel işlevden dile getirilir.
- Örnek: Kolşisin, özellikle gut, Behçet hastalığı ve FMF tedavisinde kullanılan bir tür ilaç. Güz Çiğdemi çiçeğinden elde edildiğinden bu isimle anılır.
2. Heyecana Bağlı İşlev
Korku,sevinç gibi duygusal durumların ifade edildiği dil işlevidir.Bu işlevde öznellik söz konusudur.
- Örnek: “Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerâit içinde dahi, vazifen; Türk İstiklâl ve Cumhuriyetini kurtarmaktır!”
3. Alıcıyı Harekete Geçirme İşlevi
Alıcıdan bir davranışı ya da bir hareketin yapılmasının beklendiği durumlarda kullanılır.Bu işlevde alıcıyı harekete geçirmek istenir.
- Örnek: Hemen yemeğini bitir!
4. Kanalı Kontrol İşlevi
Gönderici ile alıcı arasında iletişimin gerçekleşip gerçekleşmediğini kontrol etmek amaçlı işlevidir.
- Örnek: Bu parçaya bakılarak hangisine ulaşılamaz?
5. Sanatsal İşlev
Dilin şiirlerde kullandığı işlevidir.Mecazların, imgelerin, sanatların olduğu bir işlevidir.
- Örnek: İnsan bu, su misali, kıvrım kıvrım akar ya;
Bir yanda akan benim, öbür yanda Sakarya.
6. Dil Ötesi İşlev
Dilin kendisi ile ilgili,dil bilgisi kurallarıyla (gramer) ile ilgili konularda kullandığı işlevidir.
- Örnek: Zamirler ismin yerini tutan sözcük türleridir.
