1929 DÜNYA EKONOMİK KRİZİ
1.EKONOMİK KRİZ ÖNCESİ
ØBüyük bunalımolarak da adlandırılan 1929 Ekonomik Bunalımı ABD′de başlayan, fakat dünyanın farklı bölgelerinde 1930′lu yıllar boyunca yıkıcı etkilere yol açan bir gelişmedir. 1929 Bunalımı genellikle Amerika′da borsanın çöküşü olarak hatırlansa da sonuçları itibariyle büyük bir yıkım getirmiştir.
Krizin Öncesinde Avrupa
ØI.Dünya Savaşı dünyada en önemli sömürgeci güç olarak bilinen İngiltere′nin ekonomik değerlerini bozmuş. İngiliz ihracatının azalmasına ve borçlanmaya neden olmuştur.Almanya ise tazminat sorunuyla karşı karşıyaydı. Ekonomisi durma noktasında idi.Enflasyon inanılmaz boyutlara ulaşmıştı.
Kriz Öncesi ABD
ØABD savaş sonrasında görece bir istikrar yakalamış, işsizlik azalmıştı. Teknoloji ve üretim patlaması yaşanıyordu. Otomotivden, enerjiye kadar akla gelebilecek her sektörden her gün yeni bir buluşun haberi geliyordu. Yeni fabrikalar açılıyor, ücretler ve tüketim artıyordu.
ØSeri üretim ön plana çıktı. Henry Ford seri üretim sayesinde otomobil üretimini katladı. Ülkedeki otomobil sayısı kısa sürede altı milyondan yirmi yedi milyona yükseldi. Otomobil fiyatları düştü. Ford işçi ücretlerini günde beş dolar gibi görülmedik seviyeye çıkardı.
ØZenginlere özgü bir ayrıcalık olarak görülen seyahat sıradan insanlar için de geçerli olmaya başladı. Sıradan Amerikalıların tatil yörelerine yönelmesiyle turizm sektöründe büyük patlama yaşandı. Arsa ve gayrimenkul fiyatları görülmedik boyutlara ulaştı. Bataklıklar bile müşteri buluyordu.
ØAslında bazı politikacılar ve ekonomistler bazı şeylerin iyi gitmediğini görüyordu. Borsadaki yükselişin anormal olduğunu, fiyatların aşırı yükseldiğini ileri sürenler vardı.
2.EKONOMİK KRİZİN ORTAYA ÇIKIŞI (KARA PERŞEMBE)
Büyük Bunalımın Nedenleri
ABD′deki şirketlerin mali yapısındaki dengesizlik, ABD yönetiminin ekonomik alandaki yetersizliği krizin temelini oluşturan olgulardır. Amerikan bankalarının yapısal sorunları vardı.
Kara Perşembe, Kriz Başlıyor…
Ø1 Ekim 1929′a ciddi yükselişler yaşayan New York Borsası, Ekim′de yükselişine nokta koymuştu. Bazı büyük şirketlerin hisse senedi değerinin düşmesiyle başlayan gerileme, yatırımcıların ellerin de hisseleri satmaya başlaması ile birden hızlandı ve “Kara Perşembe” olarak adlandırılan 24 Ekim 1929 Perşembe günü New York Bor sası tarihi bir çöküş yaşadı.
Ø1929 yılı fiyatlarıyla 4.2 milyar dolar bir gün içinde yok oldu 4.000′e yakın bankanın battığı bu süreçte binlerce insan bankalar önünde kuyruğa girerek paralarını çekmeye çalıştı. Binlerce insan tüm mal varlığını kaybetti. Geniş halk kitleleri açlık tehlikesi ile karşı karşıya kaldı.
ØNew York Borsası 1932′ye kadar % 89 değer yitirerek, 1929′daki tepe noktası değerinin 1/5′i düzeyine inmiştir. ABD milli geliri, 1931 sonunda % 20 oranında azalmış, borsada kayıtlı hisse senedi fiyatla rı 1929 yılı değerine ancak 1954 yılında ulaşabilmiştir. Büyük insan kitlelerinin satın alma gücünü yok eden maddi kayıp, yaklaşık an yıllık bir süreçte sosyal sarsıntıları beraberinde getirdi.
Krizden Nasıl Çıkılır
«Amerikan halkı krizin faturasını mevcut yönetime çıkardı. Yeni başkan Roosevelt 1930-37 yılları arasında krizden çıkış için hem sosyal hem ekonomik reform niteliği taşıyan programıyla ve büyük yetkilerle çalışmaya başladı.
«Bankacılık sektörü yeniden yapılandırıldı. Mevduatlar devlet güvencesine alındı.
«Çalışma saatleri azaltılarak işsizlik sorunu çözülmeye çalışıldı. 2,5 milyon Amerikan
«genci askeri bir disiplin altına alınarak ülkenin ormanlarını, parklarını düzenlemek üzere günde bir dolara işe alındı. Çiftçilerin tarlada kalan ürünlerinden doğan zararlarına karşılamak için yasa çıkarıldı.
Avrupa′daki Yansımaları Nelerdir?
Ø Ekonomik Bunalım Avrupa′da da önemli yıkıma yol açtı. İngiltere bu yıkımdan en fazla etkilenen ülkelerden biri durumundaydı.
Ø 1929 Bunalımı Almanya′ya çok kısa ulaştı.Alman sanayisi ihracatla ayakta duruyordu. İhracatkesilince sanayi durdu. Almanya′da 1929 yılından itibaren artan işsizlik 1932′de altı milyonu buldu.Bu rakam toplam işgücünün % 25′iydi. Fransa ihracatı 1931 yılı itibariyle 52 milyar franktan 20 milyar franka düştü ve fabrikalar kapanma noktasına geldi.
3.KRİZİN TÜRKİYE’YE ETKİLERİ
ØTürkiye’de bunalımın etkilerinden uzak kalmamıştır. Dünya genelinde tarımsal büyük fiyat düşüşleri, dış ticareti genellikle tarımsal ürün ve hammadde ihracına dayalı olan Türk ekonomisini zorlamıştır. Bu dönemde Türk ekonomisini zorlayan diğer bir olguda Lozan′dan kalan Osmanlı dış borçları ödemelerinin 1928 de başlamış olmasıydı. Yıllık borç ödemeleri genel bütçe harcamalarının yaklaşık %15 gibi önemli bir kısmını oluşturuyordu.
ØTarımsal ürünlerin fiyatlarının düşmesine karşılık ithal mallarımızın fiyatlarının yükselmesi,bir taraftan ticaret hacmini daraltmış, diğer taraftan da çiftçinin durumunu sarsmıştı.Türkiye′de 1929′da 224 milyon lira olan bütçe gelirleri 1933′te 205 milyon liraya, gümrük gelirleri de 55 milyon liradan 33 milyon liraya düşmüştü.
